ابوالفضل فاتح در اعتماد نوشت: در یادداشت پیشین اشاره شد که جهان در آستانه قرن سیاسی جدیدی قرار گرفته است. اکنون، 80 سال پس از پایان جنگ جهانی دوم، نظام بین الملل بار دیگر در کشاکش تکوین نظمی نوین است؛ هندسه ای که از دل تحولات سخت افزاری و نرم افزاری، سیاسی، نظامی و تمدنی متولد خواهد شد.

در یک سو، نسلی از رهبران قرن بیستمی قرار دارد که عمر سیاسی یا زیستی آنان رو به پایان است و می کوشند در پنج تا ده سال پیشِ رو، آخرین مهر اثرگذاری خود را بر پیشانی قرن سیاسی جدید بزنند؛ نسلی که همچنان با منطق قدرت سخت و ابزارهای سنتی نظم سازی می اندیشد و از پشتیبانی جریان های پوپولیستی و ناسیونالیسم افراطی نوظهور نیز برخوردار است.

در سوی دیگر، نسل تازه 18 تا 40 سال در حال قد برافراشتن است؛ نسلی برخاسته یا رشد یافته در بستر تمدن دیجیتال و بیداری فکری و اجتماعی که بیش از هر چیز بر رقابت های فناورانه، علمی و فرهنگی نرم استوار است.

به بیان دیگر، در یک سو نسل هیروشیما و غزه ایستاده که هنوز در چارچوب قدرت تخریبی می اندیشد و در سوی دیگر، نسل دانشگاه ها و خیابان ها که حامل آگاهی جهانی و مطالبه اخلاقی قرن بیست ویکم و قدرت شبکه است.

با این حال، تا زمانی که نسل تازه میدان تصمیم سازی را به دست گیرد، جهان همچنان در سیطره رهبران کهنه کار قرن بیستم باقی خواهد ماند؛ رهبرانی که میراث ذهنی بسیاری از ایشان بر جنگ، موازنه قوا و انباشت سلاح بنا شده است و با ذهنیتی اتم محور و امنیت زده، می کوشند قرن فناورانه و آگاهی را با منطق تسلیحاتی اداره کنند.

امروز امریکا که سودای پادشاهی جهان را در سر دارد، در رقابت با چین و مهار روسیه، شرایط را اضطراری و در آستانه گریز راهبردی می بیند. از شمال تا جنوب نیمکره غربی، از قطب تا خاورمیانه، در پی بازطراحی مرزهای نفوذ و زنجیره های تامین است. از کانادا و گرینلند و ونزوئلا تا کانال پاناما، سوئز، غزه، بگرام و معادن اوکراین، چشم طمع گشوده است.

اوکراین قربانی منازعه ای میان روسیه و اروپا و تایوان و دریای چین به نقطه تلاقی رقابت ژئواستراتژیک چین و امریکا تبدیل شده است؛ رقابتی که هر لحظه می تواند با جرقه ای کوچک به بحرانی منطقه ای و فراگیر بدل شود.

اگر تحرکات ناتو، اروپا و روسیه را دقیق تر بنگریم، از افزایش بی سابقه بودجه های نظامی تا بازسازی پناهگاه ها، رزمایش های اضطراری و احیای نظام سربازی اجباری همه و همه بوی باروت می دهد؛ نشانه های عبور از جنگ سرد و در یک کلمه آماده باش اروپا آشکار است. به عنوان نمونه در کنار افزایش بودجه ناتو، تنها در آلمان که آغازگر دو جنگ جهانی بوده است، ششصد میلیارد یورو برای توان افزایی و نوسازی ارتش در پنج سال پیش روی اختصاص یافته است.

برخی محافل نیز از احتمال درگیری مستقیم روسیه و اروپا در پنج سال آینده سخن می گویند؛ اخباری که می تواند زمینه ساز تداوم جنگ اوکراین یا حتی حملات پیشدستانه و جنگ های هیبریدی جدید باشد. در این میان، آنچه در هماوردی نوین شرق و غرب بیش از هر چیز برجسته است، منابع انرژی و گذرگاه های ژئواستراتژیک است که به اهرم اصلی شکل دهی به نظم آینده بدل شده اند.

اگر امریکا به ونزوئلا نزدیک می شود، اگر به عقبه های نفتی روسیه حمله می شود، اگر درآمدهای نفتی کشورهای خلیج فارس در قالب سرمایه گذاری در امریکا پیش خرید می شود، اگر دریای سرخ و مدیترانه به گذرگاه هایی حساس بدل شده اند، اگر پایان دادن به منازعه غزه به اولویتی فوری تبدیل شده و اگر احتمال حمله ای برق آسا به لبنان برای رفع آخرین موانع منطقه می رود، همه در امتداد راهبرد بزرگ تر مدیریت انرژی و بازآرایی جغرافیای قدرت است.

این جغرافیای قدرت به کارفرمایی امریکا در قالب کمربند پیمانکاران نظامی امنیتی از ترکیه تا عراق، قطر، کویت، بحرین، عمان، عربستان و در راس آن اسراییل به عنوان هسته فرماندهی منطقه ای استقرار یافته است؛ منظومه ای از پایگاه ها و وابستگی ها که هر یک به گونه ای به امپراتوری نیابتی و تحت الحمایه غرب بدل شده اند و چه بسا روزی حتی علیه ملت های میزبان نیز به کار گرفته شوند.

با روند کنونی، اگر میدان همچنان در اختیار اندیشه رهبران قرن بیستمی بماند، بعید نیست دامنه منازعات جهانی به سرعت گسترش یابد؛ چراکه تداوم تفکر قرن بیستمی در مدیریت قرن بیست ویکمی، چیزی جز بازتولید بحران نیست.

اگر امریکا بتواند ونزوئلا، بزرگ ترین دارنده ذخایر نفت جهان را به کنترل و سیطره خود درآورد و امنیت انرژی اش را تثبیت کند، احتمال شکل گیری درگیری های بزرگ تر و فشار مستقیم بر چین و روسیه و دیگر کشورهای خارج از هژمونی غرب افزایش می یابد. کنترل انرژی، پیش شرط تسلط ژئواکونومیک بر شرق است. هرگونه ناامنی در منابع و آبراه های انرژی، بیشترین آسیب را متوجه اقتصاد چین می کند؛ کشوری که به واردات روزانه بیش از یازده میلیون بشکه نفت وابسته است و هر اختلالی در این مسیر، پیوند حیاتی چین با جنوب جهانی را تضعیف خواهد کرد.

در سوی دیگر، صادرات انرژی روسیه نیز در سایه جنگ نیابتی در اوکراین و حملات میدانی و سایبری به صنایع نفتی این کشور، آسیب دیده و می تواند با اختلال گسترده مواجه شود. از دیدگاه غرب، این وضعیت بهترین فرصت برای تحمیل نظمی جدید است؛ نظمی که هدف آن بازسازی امپراتوری تک قطبی از مسیر بحران سازی های زنجیره ای و جهانی است که نمونه ای از آن را در جنگ جهانی تعرفه ها دیده ایم.

در همین چارچوب، فشار یا حمله به ایران نیز نباید صرفا در جغرافیای ایران و منطقه تحلیل شود، بلکه باید آن را در بستر راهبردی مهار ژئواستراتژیک شرق فهمید. هدف، شاید نه فقط مهار منطقه ای ایران، بلکه تسخیر یکی از بزرگ ترین دارندگان منابع انرژی جهان بوده است تا از یک سو منطقه تحت کنترل کامل قرار گیرد، از سوی دیگر روسیه محاصره و همچنین مسیرهای تامین انرژی چین تهدید شود.

در نهایت، هزینه منازعه بزرگ غرب با شرق می تواند از مسیر تصاحب منابع ایران و سپس ونزوئلا تامین شود. شاید تغییر رفتار چین و روسیه (که نمی دانم تا چه اندازه عمیق و پایدار است) در قبال ایران پس از حمله اخیر به کشورمان نیز در همین راستا قابل تفسیر باشد. چه بسا آنان دریافته باشند که در ساختار قدرت جهانی، ایران به عنوان دروازه شرق، همان نقشی را ایفا می کند که اوکراین در معادله امنیتی اروپا دارد با این تفاوت که نقش ایران به مراتب از اهمیت بالاتری برخوردار است.

با توجه به روند تحولات، بعید است غرب به سادگی به سازش یا صلح با ایران تن دهد؛ زیرا می داند ایران، با عقبه منازعات چهار دهه ای، در اردوگاه غرب جای نخواهد گرفت و در معادله تعیین کننده پنج سال آینده، بازیگری به نفع غرب نخواهد بود. از این رو، هر صلحی را به سود شرق تفسیر خواهد کرد و استمرار فشار، تحریم ترکیبی، مهار هوشمند و حتی ضربات نظامی و بی ثبات سازی داخلی و فراتر از آن، همچنان ستون ثابت استراتژی غرب باقی خواهد ماند.

تردیدی نیست که قرن سیاسی جدید، قرن بازتعریف قدرت است. اما پرسش این است که غرب فعلی کدام سناریوی راهبردی را برخواهد گزید؟ آیا ائتلاف چندملیتی راست افراطی خواهد توانست پروژه نظامی سازی و سلسله مراتب نژادی را پیش برده و جهان را به منازعات همزمانِ انسانی، طبقاتی و نظامی بکشاند؟

آیا جهان به آستانه رویارویی جهانی دیگری نزدیک خواهد شد؟ آیا ائتلاف کشورهای ضدجنگ می تواند تعادل بازدارندگی و دیپلماسی فعال را به سود صلح بازگرداند؟ آیا رخدادی غیرقابل پیش بینی مانند تغییر رهبری برخی قدرت های اصلی شورای امنیت، مسیر تحولات را دگرگون خواهد کرد؟

یا آنکه نسل جدید سیاسی، علمی و اقتصادی جهان، که به مراتب زودتر از نسل های پیشین و در سایه تحولات دیجیتال به عرصه قدرت رسیده است، مانع از تحمیل این جنگ خواهد شد و جایگزینی برای سلطه و اجبار خواهد یافت؟ آیا دیپلماسی فناورانه و افکار عمومی جهانی می تواند بر دیپلماسی سلاح و تحریم غلبه کند؟

آیا نسلی که باور دارد قدرت نه از لوله تفنگ، بلکه از مدیریت منابع، تسلط فناورانه و هدایت افکار عمومی جهانی برمی خیزد، خواهد توانست مانع از حاکمیت راست افراطی بر جهان شود؟ و آیا عقلانیت جمعی بشر خواهد توانست چرخه جنگ را به مدار گفت وگو، تنش زدایی پایدار و صلح راهبردی بازگرداند؟ نهایتا باید دید بازیگران اصلی قرن سیاسی جدید، جوانانی خواهند بود که عقلانیت راهبردی، استقلال و پیوند انسانی را معیار رقابت می دانند یا آنکه بلوک ایدئولوژی سلطه و راست افراطی دست بالاتر را خواهد یافت.

آینده پاسخ این پرسش ها را خواهد داد، اما یک حقیقت روشن است: نمی توان سرنوشت جهان را به کسانی سپرد که صرفا از مسیر قدرت به حل و فصل منازعات می اندیشند. همچنین نباید نقش ملت ها و کشورهای صلح طلب را به کلی نادیده گرفت.

سرنوشت بسیاری از تحولات آینده در گرو کنش هماهنگ خردمندان و ملت های جهان است. باید از هم اکنون به پیشگیری از منازعه ای اندیشید که در صورت وقوع می تواند به رویارویی جهانی با دامنه ای انسان سوز و به تکرار غزه های مکرر بینجامد.

قرار گرفتن در برابر این دوراهی سرنوشت ساز، واقعیتی است که برخی قدرت ها نیز به آن پی برده اند و آن را به زبان می آورند. اینکه این مسیر در عمل به کدام سو خواهد انجامید، نمی دانم؛ این یادداشت فقط از یک احتمال در کنار احتمالات دیگر سخن می گوید، اما حتی احتمال اندک رویارویی نیز برای بشریت، تهدیدی بزرگ است و باید درباره آن بسیار اندیشید و همه قدرت ها و ملت ها در برابر هر تصمیم و اقدام خود مسوولند. بخشی از سخنان شی جین پینگ، رییس جمهور چین در مراسم رژه سوم سپتامبر در پکن منتقل کننده همین معناست:

تاریخ به ما هشدار می دهد که سرنوشت بشریت به هم گره خورده است. تنها هنگامی که همه کشورها و ملت ها یکدیگر را برابر بدانند، در صلح همزیستی کنند و به هم یاری رسانند، می توانیم امنیت مشترک را پاس بداریم، ریشه های جنگ را برچینیم و از تکرار تراژدی های تاریخی جلوگیری کنیم .

امروز، بشریت بار دیگر در برابر انتخابی تاریخی ایستاده است: صلح یا جنگ، گفت وگو یا رویارویی، همکاری برد-برد یا بازی حاصل جمعِ صفر .

والسلام.