فرارو- فریبا نادری، بازیگر سینما و تلویزیون، در تازه ترین قسمت از برنامه پامپ با اجرای امیرحسین قیاسی حضور یافت؛ گفت وگویی که مانند بسیاری از قسمت های پیشین این برنامه، بخش هایی از آن به سرعت در شبکه های اجتماعی پخش و بحث برانگیز شد.

به گزارش فرارو، بخش پرحاشیه گفت وگوی فریبا نادری جایی بود که او درباره محل زندگی خود صحبت کرد؛ نادری با اشاره به محل سکونتش در محدوده زعفرانیه یا شهید فلاحی با لحنی طنز از طبقه اجتماعی خود گفت و خانواده اش را از نظر مالی مرفه تر از خانواده نرگس محمدی و علی اوجی دانست.

این اظهارات، در فضای مجازی با واکنش های گسترده همراه شد. هرچند که صحبت های فریبا نادری به شوخی بیان شد و بعد از مصاحبه هم عنوان کرد به دلیل دوستی با نرگس محمدی این طور صحبت کرده باز هم به نظر می رسد این حجم از واکنش بازتابی از وضع اقتصادی مردم و دغدغه های آنان در حال حاضر است. برخی از کاربران، اظهارات او را نشانه فاصله میان بخشی از بازیگران و مردم دانستند و پرسش هایی جدی درباره شکاف طبقاتی و فاصله هنرمندان با واقعیت زندگی مردم مطرح کردند.

امان الله قرایی مقدم، جامعه شناس، در گفت وگو با فرارو به کندوکاو این مساله پرداخت:

امان الله قرایی مقدم به فرارو گفت: شکاف طبقاتی، برخلاف تصور عمومی که جامعه را به سه طبقه فقیر، متوسط و غنی تقسیم می کند، در واقع شش طبقه ای است. هر طبقه اصلی، خود دو زیرطبقه دارد؛ به طوری که در طبقه بالا، گروهی در طبقه بالایِ بالا قرار دارند و گروهی دیگر در طبقه بالا . این تقسیم بندی برای طبقات متوسط و فقیر نیز به همین شکل است.

او افزود: شکافی که امروزه در میان طبقات جامعه ایران شکل گرفته عمدتاً بر پایه رانت، امتیازات شغلی و اقتصاد نابسامان شکل گرفته است. از همین رو، بسیاری از افرادی که امروز در طبقه بالایِ بالای جامعه قرار دارند، لزوماً پیشینه قابل توجهی ندارند. هر طبقه از جامعه، ویژگی های فرهنگی خاص خود را دارد و فرهنگ طبقاتی هر فرد، به خانواده ای که در آن رشد کرده، محله ای که در آن بزرگ شده و نوع محیط اجتماعی او وابسته است. برخی با فرهنگ طبقات بالا پرورش یافته اند، اما به دلیل نوسانات و نابرابری های اقتصادی در طبقاتی زندگی می کنند که در آن متولد نشده اند.

این جامعه شناس گفت: امروز به دلیل نابسامانی اقتصادی، رشوه، روابط مداری و اقتدارگرایی، این شکاف طبقاتی عمیق تر از گذشته شده است. عده ای تازه به دوران رسیده به طبقات بالا صعود کرده اند و در مقابل، برخی از خانواده های اصیل و فرهنگیِ طبقات بالا به طبقات پایین تر سقوط کرده اند. در این میان، طبقه متوسط که خود شامل دو بخش متوسطِ بالا و متوسطِ پایین است از نظر اجتماعی خطرناک تلقی می شود؛ زیرا نیرویی پیش برنده، آگاهی بخش و جنبش ساز است. این طبقه می تواند طبقات محروم را نسبت به نابرابری ها و فاصله طبقاتی آگاه کند و آنان را به حرکت وادارد.

او افزود: شکاف عمیق طبقاتی، نارضایتی اجتماعی گسترده ای به همراه دارد. هرچه نمایش تجمل گرایی، فساد مالی و رفتارهای تبعیض آمیز در جامعه بیشتر شود، این نارضایتی نیز افزایش می یابد. در چنین فضایی، قشر تحصیل کرده طبقه متوسط که آگاهی بیشتری از وضعیت دارند، به روشنگری می پردازند؛ اما همین امر گاهی موجب افزایش فاصله میان مردم و حاکمیت می شود. باید اشاره کرد از بین رفتن همدلی و همبستگی اجتماعی، بزرگ ترین پیامد این شکاف است. جامعه حتی اگر از نظر اقتصادی ثروتمند باشد، بدون سرمایه اجتماعی، یعنی اعتماد و همبستگی اجتماعی، دچار بحران خواهد شد.

قرایی مقدم گفت: علی رغم تصور برخی، ایران امروز هنوز طبقه متوسط دارد؛ طبقه ای متشکل از افراد تحصیل کرده با درآمدی در حد میانگین جامعه و نیز کسانی که در اثر بحران های اقتصادی از طبقات بالا به طبقات پایین تر سقوط کرده اند. ساختار اجتماعی کشور به شکل یک هرم نامتوازن است: قله ای باریک که شامل طبقات بالا می شود و قاعده ای پهن که اکثریت مردم در طبقات فقیر را در بر می گیرد. حتی در میان طبقات پایین نیز می توان تقسیم بندی های گوناگونی دید؛ از کارگران روزمزد و مشاغل غیررسمی گرفته تا خانوارهایی که با کمترین امکانات گذران زندگی می کنند یا حتی گورخواب ها.

او افزود: اما نکته قابل تأمل این است که واکنش های تند نسبت به رخدادهای اجتماعی یا رفتارهای تجمل گرایانه، اغلب از سوی همین طبقات متوسط و پایین بروز می کند. اعتراض به اظهارات پرحاشیه یک بازیگر، انتقاد از برگزاری عروسی پرخرجِ فرزند یک مسئول یا دیدن چهره یک متهم اقتصادی در انظار عمومی همگی نمودی از نارضایتی اجتماعی عمیق است.

او ادامه داد: این نارضایتی فقط احساسی زودگذر نیست؛ اثرات سیاسی و اجتماعی جدی به دنبال دارد. هنگامی که افراد بانفوذ یا چهره های شناخته شده در برابر انتقادات مردم، واکنش های تند یا بی اعتنا نشان می دهند، در واقع از عمق نارضایتی جامعه غافل اند. چنین رفتارهایی، شکاف میان مردم و حاکمیت را بیشتر می کند و به بی اعتمادی عمومی دامن می زند.

این جامعه شناس گفت: یکی از عواملی که موجب شکست ایرانیان در طول تاریخ شده، همین شکاف طبقاتی عمیق است که ریشه آن به دوران ساسانیان بازمی گردد. مگر در داستان خسرو و شیرین ندیدیم که نخستین می پرسد: از کجایی؟ این جلال و جبروت چیست؟ و پاسخ می دهد: در آنجا اندوه می خرند و جان می فروشند و هیچ ندارند. بااین حال، خسرو با هفت تخت روان در شکوه و تجمل زندگی می کند. پس این اقتصاد است که طبقات پایین را به حرکت درمی آورد.

او افزود: افرادی که نام بردیم از حال و روز مردم غافل اند. تصور کنید در جامعه ای که با این سطح از تورم، مردم به نان شب خود محتاج اند، برخی همچون این خانم به طبقه خود افتخار می کنند یا اشخاص دیگری عروسی های آن چنانی می گیرند. طبیعی است که مردم در چنین شرایطی مترصد فرصت می شوند تا واکنش نشان دهند.

قرایی مقدم گفت: علی رغم این تصور که آمدن اخبار جدید موجب می شود که برخی اظهارات و اتفاقات پیشین از یاد مردم برود اشتباه است؛ مردم فراموش نمی کنند.

او افزود: نابسامانی های اقتصادی باعث می شود هنرمندی که باید مردمی باشد، رفتاری خلاف این انتظار از خود نشان دهد. اصولاً از قرن شانزدهم به بعد، آنچه بر ذهن مردم حاکم شده، مادیات و فخرفروشی است. دیگر کسی شما را به خاطر شخصیت و ارزش های انسانی تان نمی شناسد؛ بلکه النگو، ماشین و لباس تن شماست که معرفتان است. چون ذهنیت حسی و مادی بر جامعه غلبه یافته و ارزش افراد بر اساس ظاهر و دارایی آن ها سنجیده می شود.

او اشاره کرد: در چنین فضایی، فرد برای شناخته شدن و اثبات خود، می کوشد بزرگی و برتری اش را با جلوه های مادی نشان دهد؛ مثل کسی که در گفت وگو یا حضور عمومی، مدام با حرکات دست، جواهراتش را به رخ می کشد. این رفتار نه نشانه محبوبیت، بلکه تلاشی برای دیده شدن است.

این جامعه شناس گفت: اگر به سخن سوروکین بازگردیم، درمی یابیم که کلان شهرهای امروز، دنیای تنهایی، گمنامی و بی هویتی اند. در نتیجه، افراد برای آن که هویتی از خود ارائه دهند، به ظواهر متوسل می شوند؛ از آرایش و زیورآلات گرفته تا نوع پوشش و سبک زندگی. ذهنیت مادی، انسان را به این باور رسانده که برای بزرگ جلوه کردن باید خود را با ماشین، جواهر و تجمل معرفی کند، وگرنه در نگاه دیگران ارزشی ندارد.

او در نهایت گفت: این وضعیت همان واقعیتی است که ضرب المثل معروف تا پول داری رفیقتم به خوبی بیان می کند. حتی پدیده هایی مانند ازدواج با افراد مسن تر نیز ریشه در همین ذهنیت دارد؛ زیرا فرد تصور می کند طرف مقابل، به دلیل موقعیت مالی و شغلی بهتر، می تواند زندگی مرفه تری فراهم کند. گویی امروز همه چیز بر مدار مادیات می چرخد؛ مادیاتی که نه تنها طبقه اجتماعی، بلکه جایگاه و ارزش انسان را نیز تعیین می کند.