در حالی که تهران با کاهش بی سابقه ذخایر آب زیرزمینی مواجه است، ریشه بحران بیش از آنکه در کم بارشی باشد، در گسست میان سیاست های زمین و آب نهفته است.

به گزارش دنیای اقتصاد، توسعه شهری بدون محاسبه ظرفیت آبی، تراکم فروشی و گسترش سکونت در حریم آبخوان ها، منابع حیاتی دشت تهران کرج را به مرز فروپاشی رسانده است؛ تا آنجا که تنها 27 درصد از حجم قابل برداشت این آبخوان باقی مانده است. کارشناسان معتقدند استمرار این روند، نتیجه فقدان حکمرانی یکپارچه میان نهادهای متولی زمین، مسکن و آب است؛ ضعفی که اکنون تاوان آن را پایتخت با ورشکستگی آبی می پردازد.

بحران آب در ایران بیش از آنکه صرفا ناشی از کم بارشی یا تغییرات اقلیمی باشد، یک بحران حکمرانی است. اختلال در چرخه تامین، مصرف و توزیع آب ناشی از ضعف در فرآیندهای تصمیم گیری، فقدان نگاه پیوسته میان منابع آب و کاربری زمین و جزیره ای عمل کردن نهادهاست. برنامه ریزی تک بعدی و نگاه فنی و انتقال محور، ورشکستگی در چرخه آب را تشدید کرده است؛ در حالی که راه حل باید از اصلاح ساختار حکمرانی آغاز شود، نه صرفا از پروژه های مهندسی.

در مصوبه سال 1400 شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، طراحی و استقرار نظام مدیریت یکپارچه حوضه های آبریز به صورت فرابخشی و با استفاده حداکثری از ظرفیت های قانونی موجود و مشارکت حداکثری ذی نفعان تعیین شد. همچنین تضمین انطباق عملکرد دستگاه های مسؤول در بررسی، تصویب و اجرای طرح ها و پروژه ها و صدور مجوزهای ساخت وساز مورد تاکید قرار گرفت.

محور اصلی بحران تعدد نهادهای تصمیم گیر و نبود سازوکار الزام آور قانونی است که این وضعیت باعث تعارض میان اهداف توسعه ای و محیط زیستی و ضعف در نظارت و مشارکت محلی شده است. نهادهای مختلف نقش های متفاوتی در آلودگی آب و تغییر کاربری زمین دارند.

عوامل اصلی آلودگی شامل تکثر نهادی ناهمگون، نبود سازوکارهای الزام آور قانونی، تعارض منافع توسعه و محیط زیست، ضعف نظارت و مشارکت محلی و عدم توجه به مدیریت یکپارچه حوضه های آبریز است. پیامد این وضعیت کاهش کیفیت آب، تهدید سلامت عمومی و بی اعتمادی اجتماعی نسبت به نهادهای حاکمیتی بوده است.

در نظام پیشنهادی، سه سطح تصمیم گیری (ملی، منطقه ای و محلی) باید در یک شبکه هماهنگ با پلتفرم داده ای مشترک عمل کنند تا شفافیت، پاسخ گویی و مشارکت ذی نفعان تضمین شود. مدیریت آب نمی تواند جدا از مدیریت زمین و توسعه شهری باشد. هرگونه برنامه ریزی در حوضه های آبریز باید بر پایه هم پیوندی میان منابع آب، الگوهای کاربری زمین و فعالیت های انسانی شکل گیرد.

در دشت تهران-کرج ظرفیت برد بارگذاری جمعیتی با توجه به منابع آبی محدود است، اما اسناد شهرسازی هیچ اشاره ای به این محدودیت نکرده اند. اگر ظرفیت برد آب به درستی محاسبه می شد و بارگذاری جمعیتی محدود به میزان مجاز برداشت از منابع آب می شد، امکان جلوگیری از بحران فعلی وجود داشت.

ظرفیت برد آبی مجموعه شهری تهران حدود 12 میلیون نفر بوده، درحالی که جمعیت واقعی آن 16 میلیون نفر است؛ یعنی حدود 4 میلیون نفر اضافی بر منابع آب فشار وارد کرده اند.

زیرساخت سبز-آبی شهر شامل شبکه روددره ها، کانال ها، فضای سبز و سامانه های بازچرخانی آب، ستون فقرات زیست پذیری تهران را شکل می دهد که باید در طرح های توسعه شهری لحاظ شود.

ستون فقرات زیرساخت سبز-آبی تهران شامل هفت روددره دارآباد، ولنجک، دربند، درکه، فرحزاد و کن است. این روددره ها ریه تنفسی شهر هستند و باید در اسناد بالادستی شناسایی و حفاظت شوند.

در حال حاضر بیش از 70 درصد سطح شهر تهران نفوذناپذیر شده و تنها 30 درصد شامل معابر و فضاهای باز است. این وضعیت باعث شده جریان طبیعی رواناب و تغذیه آبخوان ها مختل شود و فشار بیشتری بر منابع آب زیرزمینی وارد شود. مدیریت صحیح زیرساخت سبز-آبی، برنامه ریزی سه بعدی و توجه به اقلیم، ارتفاع و جریان هوا، می تواند زیست پذیری شهر را ارتقا دهد و توسعه شهری پایدار و زیست پذیر ایجاد کند.