فرارو- اقدامات اخیر دولت نشان می دهد که قصد دارد نسل Z هم در جریان مسائل روز ایران قرار بگیرد، اما سبک و ذائقه این نسل با ساختار سنتی مشاغل همخوانی ندارد.

به گزارش فرارو، نسل Z که شامل متولدین اواسط دهه 70 تا پایان دهه 80 می شود، با ساختار مشاغل امروزی فاصله زیادی احساس می کند. دغدغه آن ها برای اشتغال، متفاوت از نسل های گذشته است، در حالی که قانون گذاران هنوز همان نگرش های قدیمی را دارند و زیرساخت های لازم برای مشاغلی که این نسل به آن ها علاقه مند است، فراهم نشده است. نمونه بارز این مسئله، فریلنسری است؛ با وجود گذر از دوران کرونا، هنوز چارچوب نظام مندی برای این نوع فعالیت وجود ندارد و بسیاری از سازمان ها، شرکت ها و ادارات با آن موافق نیستند.

بنابراین این سوال مطرح می شود که دغدغه اصلی نسل Z در زمینه شغل چیست؟ چرا مشاغل موجود برای آن ها جذاب به نظر نمی رسد؟ آیا مشکل صرفاً اقتصادی است یا موانع و بن بست های دیگری هم در ذهن آن ها وجود دارد که دولت به آن توجه نکرده است؟

حمید حاج اسماعیلی، کارشناس و فعال حوزه کار و کارگری، در گفت و گو با فرارو به بررسی این مساله پرداخته و گفت: دولت و حاکمیت نسل زد را قبول ندارد و رفتار او با نسل زد مناسب نبوده و تصور می کرده آن ها شرور هستند، در حالی که این ذات نسل جدید است و باید با آن کنار آمد و درکش کرد. دولت باید برای آنان فرصت فراهم کند.

حمید حاج اسماعیلی به فرارو گفت: برای نسل زد باید به صورت کلی ظرفیت های بازار کار را افزایش دهیم تا قدرت جذب نیروی انسانی را داشته باشیم. این نخستین گامی است که باید برداشته شود. دولت در سطح کلان باید شرایط اقتصادی را مهیا کند. در حال حاضر در همین بخش با مشکل روبه رو هستیم، چراکه بازار کار ایران به دنبال تحریم ها و مشکلات اقتصادی مانند تورم و افزایش ریسک سرمایه گذاری، روزبه روز محدودتر شده و در مقابل، بازار غیررسمی در کشور گسترش یافته است. بنابراین، نخستین اقدام دولت باید ایجاد و تقویت بازار رسمی کار باشد.

او افزود: موضوع دوم، مربوط به ذائقه و شرایط نسل جدید، به ویژه نسل زد است که دیدگاه ها، انگیزه ها و سلایق متفاوتی دارند. بازار کار ایران همچنان سنتی است و بسیاری از مشاغل مرسوم گذشته برای این نسل جذابیت و انگیزه لازم را ندارد. از این رو باید با بهره گیری از تجربیات جهانی، مشاغلی متناسب با سلایق این نسل و نیازهای واقعی بازار ایجاد کنیم تا زمینه حضور مؤثر آن ها در بازار کار فراهم شود.

او ادامه داد: سومین موضوع جدی، توجه به مشاغل مبتنی بر فناوری اطلاعات است؛ حوزه ای که در ایران هنوز جایگاه جدی و ساختارمند پیدا نکرده است. ما نتوانسته ایم مشاغل مرتبط با فناوری اطلاعات و فضای مجازی را به درستی جایگزین یا نهادینه کنیم. در حالی که مشاغل مرتبط با پلتفرم های اینترنتی و اقتصاد دیجیتال از جمله بخش هایی هستند که برای نسل جدید جذابیت زیادی دارند و انگیزه بالایی برای فعالیت در آن ها وجود دارد.

حاج اسماعیلی یادآور شد: نکته بعدی، فراهم کردن شرایط برای بخش خصوصی است تا حضور فعال تری در ایجاد کسب وکارهای جدید و کارآفرینی داشته باشد. نسل زد تمایل چندانی به کار برای دولت یا دیگران ندارد؛ بلکه می خواهد خود کارآفرین باشد، کسب وکار تأسیس کند و شرکت راه اندازی کند. بنابراین، باید در این سه محور افزایش ظرفیت بازار رسمی، تطبیق با نیاز نسل جدید و توسعه مشاغل فناورانه فرصت های واقعی ایجاد کنیم.

او پیشنهاد داد: برای تحقق این اهداف، لازم است ابزارها و زیرساخت های لازم فراهم شود؛ به ویژه در حوزه فناوری اطلاعات، پلتفرم های اینترنتی و پایگاه های مجازی که امروزه در جهان هسته مرکزی اقتصاد دیجیتال را شکل داده اند. ما در این زمینه عقب هستیم، در حالی که سهم اقتصاد دیجیتال در بسیاری از کشورها بین 35 تا 50 درصد است. این بخش علاوه بر کاهش هزینه ها، باعث افزایش سرعت، سهولت دسترسی، دقت و در نهایت بهبود بهره وری می شود.

این فعال حوزه کار گفت: یکی از مشکلات اساسی در زمینه اقتصاد دیجیتال، ضعف زیرساخت های اینترنت در کشور است. سرعت پایین اینترنت، عدم توسعه کافی از سوی دولت و وجود محدودیت های متعدد، مانع جدی در مسیر رشد این بخش محسوب می شود. پلتفرم های اینترنتی و فضای مجازی نیز با مشکلات مختلف، از جمله مسائل امنیتی و فیلترینگ، مواجه اند که خود عاملی بازدارنده برای نسل جدیدی است که علاقه مند به استفاده از این ابزارها و فناوری هاست. برای رفع این موانع، لازم است تصمیمات جدی و عملی در زمینه بهبود زیرساخت ها اتخاذ شود. اگر هدف ما ایجاد شرایطی است که مشاغل مورد علاقه نسل زد رشد کنند، باید محیطی فراهم کنیم که آن ها بتوانند آزادانه و با انگیزه از فناوری های نوین، به ویژه اینترنت و فضای مجازی، بهره مند شوند.

او افزود: از سوی دیگر، نسل زد تمایل زیادی به کارآفرینی دارد و دولت باید در روند صدور مجوزها تسهیل ایجاد کند. لازم است حمایت های مالی و تسهیلاتی افزایش یابد تا بانک ها بتوانند با ارائه وام و حمایت های اعتباری، زمینه فعالیت این نسل را فراهم کنند. در کنار این، دولت به عنوان نماینده حاکمیت باید نقش آموزشی، مشاوره ای و فرهنگی فعالی ایفا کند؛ یعنی علاوه بر ارائه آموزش های فنی و کارآفرینی، از طریق تبلیغ و فرهنگ سازی، نسل زد را به ماندن و فعالیت در کشور ترغیب کند. در این صورت، به جای گرایش به مهاجرت یا بروز ناهنجاری های اجتماعی، آنان می توانند زندگی پویاتر و سازنده تری داشته باشند. همچنین در سطح کلان، ایجاد آرامش سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ضروری است، زیرا هر یک از این حوزه ها بر دیگری تأثیرگذارند. در بخش اقتصادی، باید ریسک سرمایه گذاری کاهش یابد و ثبات برقرار شود؛ چراکه در شرایط بی ثباتی، تورم، گرانی و نوسانات ارزی، انگیزه ای برای فعالیت و سرمایه گذاری در کشور باقی نمی ماند.

این کارشناس حوزه کار گفت: عدم جذابیت مشاغل برای نسل زد مسائل اقتصادی نقش پررنگی دارد. وقتی فردی وارد بازار کار می شود، در اولین مرحله باید برای آن انگیزه وجود داشته باشد، اما مشاغل سنتی علاقه ای برای نسل جدید ایجاد نمی کند. دومین موضوع، درآمد است. در ایران دستمزدها پایین است و نیازهای نسل جوان و امروزی را رفع نمی کند؛ حتی رقم دستمزدها قادر به تأمین پوشاک آنان نیست. دستمزد در ایران جزو پایین ترین حقوق ها در دنیا و منطقه است و فردی که دستمزد پایین می گیرد، انگیزه ای برای سرکار رفتن ندارد. بنابراین انگیزه های اقتصادی اولین مورد برای عدم جذابیت کارها است.

او افزود: اما در حوزه اجتماعی هم مشکل داریم. دولت و حاکمیت نسل زد را قبول ندارد و رفتار او با نسل زد مناسب نبوده و تصور می کرده آن ها شرور هستند، در حالی که این ذات نسل جدید است و باید با آن کنار آمد و درکش کرد. دولت باید برای آنان فرصت فراهم کند. رفتار نسل زد در کل دنیا چنین است، اما در ایران استقبال لازم برای پذیرش این نسل وجود نداشته و باید رویکرد تغییر کند. نباید برای آن ها اما و اگر متعدد قرار دهیم؛ مثل اینکه اگر نماز بخوانی، اینطور لباس بپوشی… این ها محدودیت های بازدارنده ای است که نسل زد قبول نمی کند.

او ادامه داد: در بخش سیاسی و فرهنگی نیز مشکل داریم. از نظر فرهنگی، سال هاست یک نگاه خاص بر نسل زد تحمیل شده و این مسأله آنان را از ما دور کرده است. باید اجازه دهیم فرهنگ های متفاوت و از جمله فرهنگی که نسل جدید با آن عجین شده و علاقه دارد، کنار بیاید. رفتار آنان با منافع ملی در تضاد نیست و می توان چارچوبی بر اساس آداب و رسوم کشور تعیین کرد. در حوزه سیاسی نیز ما مشارکت نسل زد را قبول نکرده ایم. در مسائل مختلفی که حرف و نظر مردم برای اداره کشور نیاز است، باید نظرات نسل زد را جویا شویم تا آنان علاقه مند به مشارکت شوند و بتوانند حق خود را اعمال کنند.

حاج اسماعیلی گفت: ما در حوزه ی مشاغل فریلنسری نیز در حالی هستیم که دولت مجبور بوده به این سمت حرکت کند. شرایطی که در دهه اخیر رخ داده، چه در دوران کرونا، چه در جنگ 12 روزه و آلودگی هوا، افراد را مجبور می کرد تا از راه دور و در محل کار حضور نداشته باشند و کارها توسط افراد از راه دور انجام شود تا بتوانند فعالیت خود را ادامه دهند. فریلنسری به دلیل هزینه های سنگین مشاغل سنتی، از جمله حمل و نقل و شلوغی خیابان ها، برای کاهش هزینه ها ضروری شد و ناچار بودیم به سمت مشاغل فریلنسری حرکت کنیم. قوانینی نیز تصویب شد، اما هیچ گاه به طور کامل اجرا نشد؛ شاید انگیزه لازم در حوزه توسعه و آبادانی کشور هنوز قوی نبوده است تا احساس کنیم یک ساعت تعطیلی کسب وکار چقدر می تواند به اقتصاد آسیب بزند.

او افزود: این نشان می دهد که اقتصاد چون در اختیار دولت است، توجه زیادی به این مسئله ندارد. اگر دولت مسئولیت ذاتی خود در قبال بخش خصوصی و مردم را ایفا می کرد، شاید زمینه این مشاغل فراهم می شد و دولت خود به سمت آن حرکت می کرد. یکی از انتقادات به دولت این است که تا زمانی که اقتصاد زیر نظر او باشد، هیچ یک از این برنامه ها نمی تواند پیاده شود. در حوزه کلان، برای فراهم کردن شرایط، باید از دولت خواست تصدی گری در اقتصاد را کاهش دهد و کارها را به مردم واگذار کند تا بخش خصوصی واقعی شکل بگیرد. در این صورت، دولت خود مجبور می شود برای بهینه سازی شرایط کشور، تمام این راهکارها و برنامه ها را اجرا کند.

این فعال حوزه کارگری گفت: فریلنسری برای نسل زد جذاب تر است، زیرا آنان علاقمندند همان طور که خودشان می خواهند، بدون آقابالاسر کار کنند. ما معمولاً تحت نظارت خاص کار کرده ایم و این باعث شده نتوانیم بهره وری و خلاقیت لازم را داشته باشیم و از فناوری های جدید برای پیشبرد کار استفاده کنیم. روشن است که نسل زد علاقه ای به شرایط گذشته ندارد و می خواهد با مدیریت خود، کارها را انجام دهد؛ همان طور که در کل دنیا این روش ها معمول است. دولت اما علاقه ای به فریلنسری ندارد و این نوع کار را به رسمیت نمی شناسد. تضاد رویکردی بین نسل جدید و ساختار حاکمیتی کهنه و سنتی وجود دارد و این تضاد باعث می شود آشتی برقرار نشود و هر دو گروه بر رویکردهای خود پافشاری کنند. بنابراین، ایجاد آشتی نیازمند آن است که نگاه ما تغییر کند.