محمدجواد ظریف، روز سه شنبه، در سخنرانی اختتامیه چهارمین همایش بین المللی مطالعات ایران معاصر، با بیان اینکه روشن است با وجود دشواری هایی که مردم ایران در نتیجه تجاوز توجیه ناپذیر اسراییل، با حمایت ایالات متحده، متحمل شدند، ایران همچنان استوار ایستاده است، افزود:اسراییل حتی با کمک آمریکا نتوانستند به اهداف نهایی خود دست یابند.

وی در ادامه سخنانش با اشاره به امکان های متصور برای ایران و آمریکا، تاکید کرد: امکان های متصور برای آمریکا، آن است که این واقعیت را درک کنند که ایران نه تسلیم می شود، نه عقب نشینی می کند، و توانمندی هسته ای اش هم پابرجاست. آن ها باید این واقعیت را بپذیرند و با ایران وارد تعامل شوند تا این توان در مسیر صلح آمیز بماند.

بنیانگذار و رییس هیات مدیره اندیشکده پایاب تصریح کرد: درسی که آمریکا و جهان باید از دوازده روز تجاوز و مقاومت مقدس مردم ایران بیاموزند این است که ایران هرگز به زانو درنمی آید.

وی درباره خطرات روسیه هراسی و روسیه پرستی نیز گفت: در گذشته با روسیه اختلاف داشتیم، اما روسیه همسایه ای مهم است. هرگونه فوبیا نسبت به شرق یا غرب خطرناک است. روسیه هراسی همان قدر خطرناک است که غرب هراسی خطرناک است و در مقابل، شیفتگی نسبت به هر دو هم خطرناک است. ما ایرانی هستیم — نه شرق گرا، نه غرب گرا — بلکه طرفدار ایران هستیم. باید روابط مان با همسایگان، آینده نگر باشد، نباید اسیر گذشته بمانیم.

به گزارش جماران، متن کامل ترجمه فارسی این سخنرانی به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم

با اظهار خوشوقتی از موفقیت چهارمین کنفرانس ایران معاصر و امیدواری برای ادامه این دستاوردهای علمی در آینده، می خواهم چند نکته درباره ی مسیر آینده و چگونگی ادامه ی راه پس از رخدادهای اخیر هرچند ناگوار با شما در میان بگذارم. روشن است که با وجود دشواری هایی که مردم ایران در نتیجه تجاوز توجیه ناپذیر اسراییل، با حمایت ایالات متحده، متحمل شدند، ایران همچنان استوار ایستاده است. نه اسراییل و نه آمریکا نتوانستند به اهداف نهایی خود دست یابند. اسراییل، که قدرت هسته ای غیرقانونی و نامشروعی است، نتوانست از تجاوز غیرقابل توجیه خود به نتیجه ای برسد درحالیکه ایران در میانه ی گفت وگوها و مذاکراتی با آمریکا بود، اسراییل، حتی با حمایت بزرگترین قدرت نظامی و هسته ای جهان، نیز نتواست به اهدافش دست پیدا کند. در نهایت، این طرف مقابل بود که پیشنهاد آتش بس را مطرح کرد، نه ایران.

این سخنان به هیچ وجه برای فخرفروشی درباره ی پیروزی نیست؛ زیرا ما آغازگر جنگ نبودیم. واقعیت این است که آن ها که جنگ را آغاز کردند، نتوانستند به اهداف خود برسند. این نشان داد که ملت ایران بار دیگر توانست در برابر تجاوزی خارجی مقاومت کند. تاریخ ما پر است از نمونه های اشغال، تهاجم و حمله؛ اما هرگز در طول تاریخ، ایمان مان به کرامت و توان ملی مان را برای مقاومت در برابر این حملات از دست نداده ایم.

اکنون بیایید ببینیم امروز در کجا ایستاده ایم. ما توانسته ایم مسیر خود را ادامه دهیم. هرچند تعدادی از فرماندهان ما غیرقانونی کشته شدند، کشور ما هنوز استوار بر سر جایش ایستاده است. همه می دانند که کشتن فرماندهان نظامی در خارج از میدان جنگ، جنایت جنگی محسوب می شود. اسراییل به این امید چنین جنایتی مرتکب شد که ایران نتواند واکنشی نشان دهد. با این حال، ما ظرف 17-18 ساعت توانستیم خود را بازیابیم و با وجود شوک اولیه، پاسخ دفاعی علیه اسراییل آغاز کنیم.

دو نتیجه ی بسیار مهم و عینی از این حمله برای مهاجمان وجود دارد. نخست، اینکه توانمندی های هسته ای ایران مورد حمله قرار نگرفت. زیرا توانمندی واقعی ما در سانتریفیوژها یا مواد هسته ای نیست؛ بلکه در علم، فناوری و دانشی است که در ذهن دانشمندان ایرانی وجود دارد. آن ها سعی کردند بهترین دانشمندان ما را از میان بردارند، اما ما هنوز دانشمندان هسته ای بسیاری داریم. حتی اگر بتوانند تمام سانتریفیوژها را از بین ببرند، حتی اگر گِرَم به گِرَم اورانیوم غنی شده را از میان بردارند، باز هم نمی توانند توان علمی ایران را که با تلاش خود به دست آورده و نهادینه کرده ایم، از بین ببرند. علم و فناوری را نمی توان نابود کرد. این دانش، دانشی وارداتی نیست که به خیال باطل ترامپ بتوان آن را نابود کرد این دانش از آنِ ماست و همین جا خواهد ماند.

نتیجه ی دوم این است که این به نفع ایالات متحده خواهد بود که فکر کند چگونه می تواند با ایران به توافق برسد تا اطمینان حاصل کند علم و توانمندی هسته ای ایران در مسیری صلح آمیز باقی بماند. این گزینه ای بسیار منطقی تر و راهبردی تر است.

من در ایالات متحده تحت دو نوع تحریم قرار دارم، بنابراین مطمئنم که رییس جمهور ترامپ به دنبال مشورت با من نخواهد بود! اما اگر روزی چنین فرصتی پیش می آمد، به او می گفتم بهترین راه، رسیدن به توافقی با ایران است تا این فناوری صلح آمیز و شفاف باقی بماند، نه پنهان و زیرزمینی. زیرا مردم ایران هرگز دستور و تهدید را نمی پذیرند. همان طور که در زمان مذاکرات هسته ای گفتم، هرگز یک ایرانی را تهدید نکنید ، هرگز ایرانیان را تحقیر نکنید. ایرانیان هرگز تسلیم نشده اند. ما مورد تهاجم و اشغال قرار گرفته ایم، اما همواره ملتی مستقل باقی مانده ایم — قدیمی ترین ملت پیوسته ی جهان — و این وضعیت همچنان ادامه خواهد داشت.

ما عرب نشده ایم — هرچند هیچ دشمنی ای با اعراب نداریم — اما عرب نشده ایم. اسلام را پذیرفتیم، اما تمدن خود را حفظ کردیم. اسلام با ما ماند، اما فرهنگ ما را از ما نگرفت. ما از نظر ذهنی هم توسط اشغالگران مغلوب نشدیم؛ بلکه در حقیقت، این آن ها بودند که ایرانی شدند. آنان رنگ و فرهنگ ما را پذیرفتند.

اگر کسی گمان کند می تواند اراده ی ما را در هم بشکند — چه رسد به واداشتن ما به تسلیم کامل، همان گونه که برخی دچار چنین توهمی شده بودند — سخت در اشتباه است. اما آن ها می توانند با ایران به تفاهم برسند، برای اینکه این مسیر در چارچوبی صلح آمیز و شفاف ادامه یابد پس بیایید این توهم را کنار بگذارید.

دومین درسی که می توان از این تجاوز توجیه ناپذیر و ناکام گرفت، این است که جنگ و تهاجم را نباید فقط بر اساس شمار تلفات سنجید، بلکه باید بر اساس نتایج واقعی آن ارزیابی کرد و در این مورد، نتیجه مورد انتظار متجاوزین حاصل نشد، چرا که مردم ایران برخلاف انتظار مهاجمان عمل کردند. آنان ماهیت ملت ایران را اشتباه درک کرده بودند. مردم ایران، که بزرگ ترین عامل بازدارندگی ما هستند، همچنان زنده، پویا و آماده ی دفاع از کشورشان اند. افزون بر این، ایران اراده و توانایی لازم را برای پاسخ گویی دارد؛ ایرانیان متحدند و می توانند از خود دفاع کنند.

من جنگ طلب نیستم و از جنگ خوشحال نمی شوم، اما حقیقت این است که ایران تنها کشور در منطقه است که توانسته به اسراییل آسیب مستقیم وارد کند. در ایران، 22 استان هرگز صدای گلوله نشنیدند، اما در اسراییل تقریباً هیچ کس از صدای موشک های ما در امان نبود. در ایران، در بسیاری مناطق، پناهگاه عمومی وجود ندارد که اگر مردم بخواهند هم بتوانند در آن ها پناه بگیرند، اما مردم اسراییل ساعت ها در پناهگاه ماندند. من خودم در تهران بودم؛ در خانه و دفترم ماندم.

حال اجازه دهید چند نکته درباره ایالات متحده بیان کنم. برخی بر این باورند که تحقیرآمیز بود که آمریکا به ایران گفت که می تواند به هر یک از پایگاه های نظامی ما در منطقه حمله کند. اما بیایید از زاویه ای دیگر نگاه کنیم: یک ابرقدرت، یک قدرت هسته ای که سالانه 800 میلیارد دلار برای ماشین جنگی خود هزینه می کند — که دیگر آن را وزارت دفاع هم نمی مانند بلکه وزارت جنگ نامیده اند، گویی هنوز در قرن نوزدهم زندگی می کنیم — نتوانست کشوری را که کمتر از 10 میلیارد دلار برای دفاع هزینه می کند، تحقیر کند. در واقع، آمریکا تمام نیروهایش را از پایگاه های اطراف ایران تخلیه کرد و پیشاپیش به ایران اطلاع داد که هرجایی را خواستی بزن. این تحقیر ایران نیست؛ بلکه تحقیر بزرگ ترین قدرت هسته ای جهان است که چنین وضعیتی را می پذیرد.

پس دو نتیجه روشن وجود دارد: نخست، فناوری هسته ای ایران قابل نابودی نیست، باید با آن کنار آمد، باید درباره اش به تفاهم رسید، و باید راه حلی مذاکره محور برای آن یافت. دوم، ایران توان و اراده حمله به ایالات متحده و اسراییل را دارد. بنابراین باید اندیشید: آیا می توان آینده ای بهتر را ساخت که اشتباهات جمعی گذشته مکررا تکرار نشوند؟

من نمی گویم فقط آمریکا اشتباه کرده است؛ ما نیز اشتباهاتی داشته ایم. اما آیا می توان آینده ای متفاوت داشت؟ آیا می توان از گذشته درس گرفت؟ من معتقدم باید از هوش انسانی استفاده کنیم، منظورم خرد انسانی است. امروز برخی از هوش مصنوعی با عنوان هوش پیشرفته یاد می کنند، اما هیچ چیز پیشرفته تر از ذهن انسان نیست. اینکه انسان ها چیزی غیرانسانی را هوشمندتر می نامند، واقعاً تأسف بار است.

ما باید از خرد جمعی خود بهره بگیریم تا اشتباهات گذشته را بشناسیم و از آن ها رها شویم، تا مجبور نباشیم بارها و بارها همان خطاها را تکرار کنیم. باید از آینده ای پیش فرض بر پایه ی اشتباهات گذشته به سوی آینده ای خلق شده بر اساس امکانات و ظرفیت های واقعی حرکت کنیم.

باید از پارادایم تهدید، به پارادایم امکانات گذر کنیم. جهان بر اساس ترس و تهدید رشد نمی کند. نه ملت ما، نه منطقه مان و نه جهان از الگوی تهدید سودی نخواهد برد. باید به سوی الگوی امکان ها حرکت کنیم.

اگر بخواهیم درباره امکان ها صحبت کنیم؛ باید بگویم امکان های متصور برای آمریکا، آن است که این واقعیت را درک کنند که ایران نه تسلیم می شود، نه عقب نشینی می کند، و توانمندی هسته ای اش هم پابرجاست. آن ها باید این واقعیت را بپذیرند و با ایران وارد تعامل شوند تا این توان در مسیر صلح آمیز بماند.

اما برای ایران، امکان های ما از مردم مان آغاز می شود. باید مردم خود را نه تهدید، بلکه امکان بدانیم. در این صورت، شهروندان، اینترنت، زنان و نسل زد همه به چشم فرصت دیده خواهند شد، نه تهدید. زیرا همان طور که از رهبری تا فرماندهان نظامی اذعان کردند، آنچه اسراییل را شکست داد، مردم ایران بودند. موشک های ما بسیار مهم هستند اما این مردم بودند که توهم اسراییل را فرو ریختند. پس باید این امکان را تقویت کنیم. نخست باید آن را شناسایی کنیم تا بتوانیم آن را پرورش دهیم.

دوم، هرچند باید از پارادایم تهدید به پارادایم امکان گذر کنیم، این به معنای فراموشی تهدیدها نیست. باید توان دفاعی خود را تقویت کنیم. ایران هنوز کمتر از هر کشور منطقه برای دفاع هزینه می کند و نیاز داریم سرمایه گذاری بیشتری در این بخش انجام دهیم، البته در چارچوب محدودیت های موجود. البته دیگر کشورهای منطقه نیز باید هزینه های نظامی خود را محدود کنند. آمریکا به جای افتخار به ارسال تجهیزات نظامی زیبا به خاورمیانه، باید از فرستادن ابزارهای کشتار دست بردارد و به توسعه ی واقعی منطقه بیندیشد.

بنابراین ما باید سه امکان را تقویت کنیم:

1. مردم خود به عنوان بزرگ ترین سرمایه و امکان.

2. توان دفاعی کشور.

3. روابط خود با کشورهای منطقه.

من معتقدم منطقه ی ما، خود، بزرگ ترین امکان ماست. نباید همسایگان مان را تهدید بدانیم، هرچند گلایه های بسیاری داریم. همسایگان عرب ما در زمان جنگ، از صدام حسین حمایت کردند. اگر قرار باشد کسی شکایت داشته باشد، ما هستیم، نه آن ها. اما نباید اسیر گذشته بمانیم. باید روابط خوب با همه ی همسایگان برقرار کنیم.

در گذشته تاریخی با روسیه اختلافاتی داشتیم، اما روسیه همسایه ای مهم است. هرگونه فوبیا نسبت به شرق یا غرب خطرناک است. روسیه هراسی همان قدر خطرناک است که غرب هراسی خطرناک است. و در مقابل، شیفتگی به هر دو هم خطرناک است. ما ایرانی هستیم — نه شرق گرا، نه غرب گرا — بلکه ایران گرا هستیم. باید روابط مان با همسایگان، آینده نگر باشد، نباید اسیر گذشته بمانیم.

همان طور که نلسون ماندلا گفت: ما گذشته را فراموش نخواهیم کرد، اما از آن عبور می کنیم. نباید در گذشته بمانیم، چون در این صورت نمی توانیم امکان ها در آینده را ببینیم.

ما نسبت به برخی رفتارهای منطقه ای گله داریم، اما این نباید مانع تلاش برای برقراری روابط کیفی با همسایگان شود. این روابط باید بر پایه ی اصول احترام متقابل، عدم مداخله، حفظ تمامیت ارضی و همکاری منطقه ای باشد.

من و یکی از همکارانم ایده ای به نام مناره برای شبکه ی همکاری هسته ای منطقه ای مطرح کردیم. اخیرا مشابه همین ایده توسط ارنست مونیز ، وزیر انرژی پیشین آمریکا و استاد دانشگاه ام. آی. تی، در مجله فورین افیرز منتشر شد. بنابراین، اگر کسی مرا ایدئالیست بخواند، مونیز را نمی تواند ایدئالیست بداند. او خواستار رویکردی منطقه ای به فناوری هسته ای در غرب آسیا شده است.

من فکر می کنم باید درباره ایجاد انجمن گفت وگوی مسلمانان غرب آسیا (مودت) بیندیشیم. ما باید دشمنی را به دوستی تبدیل کنیم. از دشمنی چیزی به دست نیاورده ایم، اما از دوستی می توانیم اندوخته های فراوان به دست آوریم. همان گونه که سهراب سپهری گفت: چشم ها را باید شست. جور دیگر باید دید.

منطقه ی ما آینده ماست. باید آن را بر پایه فرصت ها بنا کنیم، نه تهدیدها.

و در نهایت، باید با جهان تعامل کنیم. اکنون به خودباوری رسیده ایم. پس از دویست و بیست سال تحقیر از سوی قدرت های خارجی، جمهوری اسلامی نشان داده که هرچند برایش هزینه داشته است، توانسته عزت خود را حفظ کند. من نمی خواهم این هزینه ها را توجیه کنم زیرا می توانست با هزینه های بسیار کم تری چه از نظر جان انسان ها و چه از نظر منابع مالی اتفاق بیفتد، ولی نباید در زندان گذشته بمانیم؛ زیرا هزینه های گذشته هیچگاه باز نمی گردد. باید از گذشته عبور کنیم تا پیشرفت کنیم.

رهبر انقلاب فرمودند: دوران بزن دررو تمام شده است.

ایران نشان داده است که حتی اگر آمریکا حمله کند، باید آماده ی پاسخ باشد و هزینه را بپردازد.

باید از این وضعیت نه به عنوان زندان، بلکه به عنوان سکویی برای گفت وگو و تعامل جامع با جامعه ی جهانی استفاده کنیم تا از خطای محاسباتی دوباره آنها در آینده جلوگیری شود. ما می دانیم که آمریکا دچار خطای محاسباتی شد، اما این خطا برای ما هم هزینه دارد. ما بهترین فرماندهان و دانشمندانمان را از دست دادیم. بنابراین، باید با اعتمادبه نفس و آگاهی از توان و حمایت مردم مان، از تکرار این خطاها پیشگیری کنیم. هیچ کس در هیچ مذاکره ای نمی تواند به ما چیزی را تحمیل و دیکته کند؛ همان طور که در گذشته نتوانستند، در آینده هم نخواهند توانست.

پس نکته چهارم این است: به جای اسارت در گذشته، به توان خود و پشتیبانی مردم مان تکیه کنیم تا با جامعه ی جهانی در تعامل باشیم. ما می دانیم نیت آن ها خیر نیست، اما می خواهیم از آسیب جلوگیری کنیم، هم از آسیب به خودمان و هم از آسیب به آن ها. آن ها نباید در توهمات خود زندانی بمانند.

این درسی است که می توان از دوازده روز تجاوز و مقاومت مقدس مردم ایران گرفت، درسی که آمریکا و جهان باید بیاموزند: ایران هرگز به زانو درنمی آید.