در طول روز احتمالاً هرکدام از ما بارها خمیازه می کشیم و می توان گفت که همه ما با خمیازه بزرگ شده ایم؛ اما نکته شگفت انگیز اینجاست که به ندرت برای ما این سؤال پیش آمده که چرا خمیازه می کشیم. این پدیده ساده، درواقع یکی از رفتارهای پیچیده زیستی است که هنوز کاملاً درک نشده.

به گزارش خبرآنلاین؛ تمام مهره داران خمیازه می کشند یا حداقل رفتاری مشابه آن دارند. بابون های اجتماعی و اورانگوتان های منزوی، گربه ها، طوطی ها، پنگوئن ها و حتی کروکودیل ها خمیازه می کشند و احتمالاً نخستین ماهی های فک دار نیز همین رفتار را داشته اند.

تا همین اواخر، مشخص نبود که دلیل واقعی خمیازه کشیدن موجودات زنده چیست و هنوز هم در این مورد بحث های متعددی مطرح می شود؛ اما گستردگی خمیازه در بین گونه های مختلف جانوری، سرنخ مهمی درباره دلیل اصلی اش به ما می دهد و جالب اینجاست که احتمالاً دلیل آن، چیزی نیست که انتظار دارید.

دکتر اندرو گالوپ، استاد زیست شناسی رفتاری دانشگاه جانز هاپکینز دراین باره توضیح داد: وقتی از مردم می پرسم فکر می کنید که چرا خمیازه می کشیم، اکثرشان فکر می کنند که دلیل این کار، تلاش برای رساندن اکسیژن بیشتر به خون است. این پاسخ منطقی به نظر می رسد، چون در بیشتر خمیازه ها، دم عمیق و واضحی وجود دارد؛ اما آنچه اغلب مردم نمی دانند این است که این فرضیه بارها آزمایش و کاملاً رد شده است.

در دهه 1980 میلادی، در یک مطالعه وسیع میزان اکسیژن و دی اکسید کربن در هوای تنفسی داوطلبان تغییر داده شد و نتایج نشان داد که این تغییرها گرچه بر سایر فرآیندهای تنفسی اثر داشتند، اما بر تعداد یا نظم خمیازه ها هیچ تأثیری نداشتند و حتی در بیماران مبتلا به مشکلات تنفسی هم تفاوتی مشاهده نشد.

گالوپ از همین جای داستان وارد این پروژه شد: استادم به من گفت چرا موضوع خمیازه را بررسی نمی کنی؟ هیچ کس نمی داند چرا خمیازه می کشیم و همین کافی بود تا نسبت به این ماجرا کنجکاو شوم.

او در گام اول به بررسی الگوی حرکتی خمیازه پرداخت: باز شدن کامل فک همراه با دم عمیق و سپس بسته شدن سریع فک و بازدم کوتاه تر. گالوپ متوجه شد که این حرکت ها احتمالاً پیامدهای گردش خونی قابل توجهی در ناحیه جمجمه دارند.

در حقیقت، خمیازه نوعی کشش موضعی است که گردش خون در منطقه سر را تحریک می کند؛ درست چیزی شبیه کشش اندام ها که باعث افزایش جریان خون در عضلات می شود. مطالعات متعدد پزشکی نشان داده اند که خمیازه میزان خون شریانی ورودی به جمجمه و بازگشت وریدی آن به قلب را افزایش می دهد.

در اینجا، ایده جالب تری شکل گرفت: تنظیم دمای مغز با خمیازه. باید این نکته را در نظر داشت که دمای مغز به سه عامل بستگی دارد:

محققان به این نتیجه رسیدند که خمیازه می تواند دو عامل اول را تغییر دهد. بدین معنا که وقتی خمیازه می کشید، هوای خنک از روی سطوح مرطوب دهان، زبان و بینی عبور می کند؛ دقیقاً مثل اتومبیل، وقتی هوا از روی رادیاتور عبور می کند، خمیازه کشیدن هم گرما را از مغز خارج می کند.

مطالعات انجام شده حکایت از آن دارند که دمای محیط به طوری قابل پیش بینی بر روی دفعات خمیازه کشیدن افراد تأثیرگذار است؛ بدین معنا که وقتی دمای محیط کمی گرم تر از حد معمول باشد، خمیازه ها زیاد می شوند؛ اما اگر هوا بیش از حد داغ باشد، دیگر این روش کارایی نخواهد داشت و بدن به سراغ مکانیزم های دیگری مثل تعریق می رود.

برخی بیماری ها یا داروهایی که باعث افزایش دمای بدن یا مغز می شوند، خمیازه بیش ازحد را نیز به همراه دارند. جالب تر اینجاست که حیواناتی که تعداد نورون های بیشتری دارند، حتی اگر مغزشان بزرگ تر نباشد هم مدت زمان خمیازه هایشان طولانی تری است.

نظریه دیگری هم وجود دارد که از پشتیبانی تجربی خوبی برخوردار است: نظریه "تغییر برانگیختگی"

بر اساس این نظریه، خمیازه کشیدن به مغز کمک می کند تا بین حالت های مختلف هوشیاری جابه جا شود؛ از حالت خواب به بیداری، از کسالت به هوشیاری و برعکس.

دکتر الیویه والوسینسکی، مورخ پزشکی دراین باره گفت: ممکن است خمیازه به مغز کمک کند بین شبکه پیش فرض (مرتبط با خیال پردازی و یادآوری) و شبکه توجه (آماده سازی بدن برای عمل) جابه جا شود.

این احتمال وجود دارد که در ابتدا خمیازه برای همین تغییر حالت تکامل یافته باشد و بعدها اثر خنک کنندگی مغز به عنوان پیامد مفید آن پدید آمده باشد. درواقع هر دو ممکن است به هم مرتبط باشند: هر تغییر در وضعیت مغز، تغییر دما و نیاز به گردش خون تازه را در پی دارد.

همین موضوع می تواند توضیح دهد که چرا وقتی حوصله مان سر می رود خمیازه می کشیم؛ چرا که در آن شرایط مغز در حال آماده سازی برای یافتن فعالیت تحریک کننده تری است و به خون و اکسیژن بیشتری نیاز دارد.

آیا تابه حال برایتان پیش آمده که در جمع کسی خمیازه بکشد و بقیه افراد حاضر در جمع هم پشت سر او شروع به خمیازه کشیدن کنند؟ حتی دیدن خمیازه کشیدن فردی در تلویزیون هم کافی است تا شما شروع به خمیازه کشیدن کنید و یا وقتی در تماس ویدیویی یکی از افراد خمیازه بکشد، طرف دیگر هم شروع به خمیازه کشیدن می کند.

اما پدیده آشنا و جالب "خمیازه واگیردار" یا مسری چیست؟ برخی دانشمندان معتقدند که این رفتار گروهی به هم زمانی و همدلی اجتماعی کمک می کند؛ چون خمیازه نشانه ای واقعی از خواب آلودگی یا هشدار است. ولی چون حیوانات غیراجتماعی هم خمیازه می کشند، این نمی تواند هدف اصلی خمیازه واگیردار باشد.

گالوپ دراین باره توضیح داد: شاید خمیازه واگیردار اساساً کاربردی نداشته باشد و فقط محصول جانبی سازوکارهای شناختی اجتماعی پیشرفته باشد.

به زبان ساده تر، ما وقتی خمیازه کشیدن دیگران را می بینیم، نورون های آینه ای ما فعال شده و همان عمل را تکرار می کنند. این پدیده احتمالاً به هماهنگی گروهی هم کمک می کند؛ مثلاً همه اعضای یک گروه از حالت آرام به حالت هوشیار تغییر فاز دهند.

در سال 2021، مطالعه انجام شده روی شیرها حکایت از آن داشت که وقتی یک شیر خمیازه می کشد و سپس بلند شده و راه می رود، شیرهای دیگر هم همین رفتار را تقلید می کنند. در بابون ها هم خمیازه یک بابون، باعث افزایش هوشیاری کل گروه می شود.

پس در نتیجه، خمیازه کشیدن نه تنها بی فایده نیست، بلکه برای مغز و بدن مفید است و احتمالاً کارکرد مهمی در حفظ هوشیاری، خنک سازی مغز و هماهنگی اجتماعی دارد. اگر سعی می کنید با خمیازه کشیدن کودکتان را به خواب دعوت کنید، به شما توصیه می کنیم که به همین روش ادامه دهید، شاید واقعاً مؤثر باشد!